Boommarter
De boommarter (Martes martes) behoort tot de marterachtigen en is een lang en slank zoogdier dat zich vlug en lenig door bomen verplaatst. De boommarter is qua formaat gelijk aan een huiskat maar met veel kortere poten. De sterk behaarde, volle pluimstaart neemt bijna een derde van zijn totale lengte in beslag. Hiermee kan de boommarter goed zijn evenwicht bewaren bij het achtervolgen van een prooi in de bomen. De kop is spits met vrij grote oren. Poten en snuit zijn bijna altijd donkerder dan de koffie- tot roodbruine vacht met grijsbruine ondervacht. Opvallend is de gele, soms bijna witte bef.
Voedsel
De boommarter is het enige zoogdier dat in staat is een eekhoorn door de boomkruinen te achtervolgen en te vangen. Hierbij kan hij meterslange luchtsprongen maken. Hij landt bij een val altijd op z’n poten. Maar deze energieverslindende jacht hoort zeker niet tot zijn dagelijkse routine. De boommarter is dan ook meer een verkenner in zijn territorium dan een jager en scharrelt zijn voedsel bij elkaar door te eten wat hem ‘voor de voeten’ komt. Zijn eten bestaat uit insecten, vogels en eieren, kleine zoogdieren (van muis tot konijn) en aas en af en toe een eekhoorn. In de nazomer en herfst eet de boommarter veel bessen en vruchten.
Verspreiding
De boommarter is in Vlaanderen een Rode Lijst soort en wordt met uitsterven bedreigd. Er is geen totaalbeeld over de verspreiding. Sinds de jaren ‘80 worden boommarters waargenomen in het Meerdaalwoud (bij Leuven). Vermoed wordt dat de soort zich ook in de Kalmthoutse heide, het Houtland (bij Brugge) en in het Waasland (nabij Sinaai) voortplant. Recent werd de boommarter met zekerheid gespot in de Makegemse bossen (Merelbeke, 2012), in het Kravaalbos (bij Aalst, 2015), in het domein Bokrijk en andere Limburgse bossen (2017) en in het Zoniënwoud (2019). Steeds meer feiten lijken aan te tonen dat er voor boommarters misschien wel een Vlaamse toekomst is weggelegd. In het Waalse landsdeel wordt de boommarter reeds decennia regelmatig gezien in de Ardennen. Van belang voor het Hallerbos is de populatie in westelijk Henegouwen (bij Ath).
Leefgebied
Het leefgebied van een vrouwtje boommarter is ongeveer 250 à 350 hectare. Een mannetje is pas tevreden met 1000 à 2000 hectare en zijn gebied overlapt dus met de territoria van verschillende vrouwtjes. Enkel in de paartijd zijn mannetje en vrouwtje een paar dagen tezamen, verder leven ze solitair. Boommarters zijn echte bosbewoners. Met name oude bossen hebben hun voorkeur omdat hier veel holtes aanwezig zijn in oude bomen. Deze bieden nest-, schuil- en slaapgelegenheid. Grote, structuurrijke eiken-beukenbossen bieden zo voldoende rust- en voortplantingsplaatsen en een duurzaam voedselaanbod. Dankzij de ontwikkeling van ecologische verbindingszones en een natuurlijker beheer van bossen kan de boommarter weer in aantal toenemen. Dit is onder andere af te meten aan het aantal verkeersslachtoffers. Omdat boommarters ’s nachts afstanden afleggen van 2 tot 7 km (mannetjes soms meer dan 10 km) is de kans groot dat ze drukke wegen tegenkomen.
Boommarter vs. steenmarter
Het onderscheid met zijn meer bekende evenbeeld de steenmarter is niet altijd makkelijk te maken. Beide martersoorten hebben een bruine vacht, maar de steenmarter heeft een witgrauwe ondervacht. De keelvlek (bef) van een boommarter kan variëren van wit tot oranjegele keelvlek, is onregelmatig begrensd en loopt in tegenstelling tot de steenmarter zelden door tot op de voorpoten, al is dit verschil niet sluitend.
Boommarter zijn zeer schuw. De kans dat je er eentje ziet is miniem. Steenmarter komt voor in de buurt van menselijke bewoning en durft al wel eens voor overlast te zorgen.
Foto (c) Vildaphoto/Yves Adams
Je hebt meer buren dan je denkt
"Je hebt meer buren dan je denkt!" Met de koesterburen-campagne werkt de provincie Vlaams Brabant samen met gemeenten, verenigingen en scholen aan een rijke én blijvende variatie aan planten en dieren. Iedere gemeente is uniek in haar samenstelling van leefgebieden en daaraan gekoppelde soorten. Of anders gezegd, elke gemeente heeft haar specifieke groep van buren om te koesteren: haar koesterburen.
De boommarter is de koesterbuur van Halle. Deze totem staat dan symbool voor hun bijdrage aan de grote biodiversiteitscampagne. Ze dragen er zorg voor, koesteren haar en nemen maatregelen om haar leefgebied te beschermen. Momenteel leven er geen boommarters in Halle, maar met Plan Boommarter hopen we hen opnieuw te kunnen verwelkomen.
Zeldzame boommarter keert terug naar Zoniënwoud
Op 21 maart 2019 kon een boommarter op beeld vastgelegd worden in het Zoniënwoud nabij Brussel. Een bijzondere vondst, want het is de eerste keer dat de soort met zekerheid werd waargenomen in dit uitgestrekte bosgebied. Een overtuigend resultaat van de inspanningen voor natuurbehoud, waar zowat alle organisaties die in de natuursector actief zijn, in delen.
Boommarters zijn vaak een goede graadmeter voor bosgebieden met hoge natuurwaarden. Overdag houden ze zich schuil in bomen en (boom)holten, terwijl ze ‘s nachts op zoek gaan naar voedsel. Hun dieet is veelzijdig en grote, gevarieerde bossen genieten bijgevolg hun voorkeur. Het hoeft dan ook niet te verbazen dat de soort opduikt in het Zoniënwoud, een van de oudste en grootste bossen in Vlaanderen dat zich uitstrekt tot over de gewestgrenzen.
De boommarter is nog altijd een zeldzame verschijning, maar toch lijkt hij aan een opmars bezig in Vlaanderen. Het aantal waarnemingen nam de voorbije jaren opvallend toe, mede dankzij gericht onderzoek met inzet van cameravallen en de registratie van verkeersslachtoffers. Inmiddels wordt de soort op meer en meer locaties aangetroffen verspreid over Vlaanderen. Ook de investeringen in boskwaliteit en ontsnipperingsmaatregelen werpen hun vruchten af.
Meldingen
In Vlaams-Brabant blijft het aantal meldingen voorlopig beperkt. Buiten een enkel verkeersslachtoffer en een camerabeeld uit het Meerdaalwoud in 2012, bleef de soort er onopgemerkt. Rond het Zoniënwoud waren er wel al langer signalen die de aanwezigheid van boommarter deden vermoeden. Zo meende de conservator van een reservaat aan het Waalse deel van Zoniën in 2014 een boommarter te herkennen en werd in september 2017 een mannetje dood aangetroffen in Ukkel, aan de rand van het Zoniënwoud in het Brussels hoofdstedelijk gewest. Een autopsie door marterspecialist Koen Van Den Berge (Instituut voor Natuur en Bosonderzoek – INBO) wees toen uit dat het om een jong dier ging dat datzelfde jaar nog geboren was. Het vermoeden bestond dan ook dat deze boommarter in de nabije omgeving geboren was.
Camerabeelden
Pas recent, op 21 maart, kon Natuurpunt in het kader van een onderzoek naar de verspreiding van das en boommarter in de taalgrensregio ten zuiden van Brussel effectief beelden registreren van een boommarter in het Vlaamse deel van het Zoniënwoud, beheerd door het Agentschap voor Natuur en Bos.
De camerabeelden konden geen uitsluitsel geven over de ouderdom of het geslacht van het dier, waardoor we ook niet zeker weten of het om een rondzwervend of een gevestigd exemplaar gaat. Eerder onderzoek toont immers aan dat boommarters over zeer grote afstanden, soms tientallen kilometers ver, kunnen uitzwermen vooraleer ze nieuwe gebieden koloniseren. De komende maanden zal bijkomend onderzoek moeten uitwijzen of er sprake is van een lokale vestiging of voortplanting.
Ontsnipperen loont!
De waarneming van een boommarter in het Zoniënwoud is een opsteker voor de Vlaamse, Brusselse en Waalse overheden die het woud beheren. De boommarter werd gespot op enkele honderden meter van het ecoduct ‘Groenendaal’ over de Brusselse Ring. Dat ecoduct is het koninginnestuk van het Life+ OZON-project dat de afgelopen jaren sterk inzette op het ontsnipperen van dit uitgestrekte bosgebied. Voor de opvolging van die infrastructurenwerken werkten de verschillende beheerders en organisaties ook nauw samen. Dat heeft aangetoond dat de ecoducten en tunnels druk gebruikt worden, door alle soortengroepen. Het onderzoek van Natuurpunt sluit bovendien aan bij het ‘Plan Boommarter’ dat meer naar het westen (ter hoogte van Hallerbos) inzet op het verbinden van de natuur- en bosgebieden. Rondom het Zoniënwoud worden vergelijkbare inspanningen geleverd in het strategisch ruimtelijk project HORIZON+. Het is duidelijk geworden dat inspanningen aan de zuidrand van Brussel erg veelbelovend zijn en de inzet van de vele betrokken partners terecht is.
Boommarter gezien?
Heb je een boommarter gezien of vond je een dode marter langs de weg? Geef je waarnemingen dan door via www.waarnemingen.be of www.dierenonderdewielen.be. De registratie van verkeersslachtoffers helpt ons een beter beeld te krijgen op de verspreiding van de soort. Ingezamelde dode dieren worden onderzocht door onderzoekers van het Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek (INBO). Probeer je waarneming zo goed mogelijk te documenteren met foto’s, want boommarters zijn makkelijk te verwarren met de meer algemeen voorkomende steenmarter. Voor het onderscheid tussen beide soorten kan je hier terecht.
Het duurzaam biodiversiteitsproject ‘Plan Boommarter in actie’ wordt uitgevoerd door Natuurpunt Studie in samenwerking met Regionaal Landschap Pajottenland & Zennevallei met financiële steun van de Provincie Vlaams-Brabant.
Tekst en film: Griet Nijs, Natuurpunt Studie
Marternetwerk ivm dood gevonden marters
Contactpersoon in Halle is Christine Goessens, 0479/59 22 59.
Lees meer